Dharma

Dharmik “પરંપરાની સુગંધ રાંધણ છઠ્ઠ અને શીતળા સાતમનું અવિનાશી આધ્યાત્મિક મહત્વ”

August 10, 2025

Dharmik “પરંપરાની સુગંધ રાંધણ છઠ્ઠ અને શીતળા સાતમનું અવિનાશી આધ્યાત્મિક મહત્વ”

Dharmik: રાંધણ છઠ્ઠ અને શીતળા સાતમ ગુજરાતમાં ઉજવાતા લોકપ્રિય તહેવારો છે, જે ખાસ કરીને જન્માષ્ટમી સાથે જોડાયેલા છે. આ પરંપરાઓમાં ખોરાક, ધાર્મિક માન્યતાઓ અને આરોગ્ય સંબંધિત પ્રથા — ત્રણેયનું સંમિશ્રણ જોવા મળે છે.

2025માં રાંધણ છઠ્ઠ (Randhan Chhath)

તારીખ: 14 ઓગસ્ટ 2025 (ગજબણપક્ષ ચઢી – શ્રણ્વન વદ છઠ્ઠ)
ઐતિહાસિક દ્રષ્ટિએ, આ દિવસ શીતળા સાતમની તૈયારી માટેનું છે, કારણ કે આ દિવસે વાનગીઓ રસોડામાં પહેલા તૈયાર કરવામાં આવે છે જેથી શીતળા સાતમના દિવસે રસોઈ ન કરવી પડે અને ઠંડુ ભોજન લેવાય.

2025માં શીતળા સાતમ (Sheetala Satam)

પૂજા મુહૂર્ત: 05:50 AM થી 07:00 PM સુધી
તારીખ: 15 ઓગસ્ટ 2025, શુક્રવાર (શ્રણ્વન વદ સાતમ)

Dharmik: ધાર્મિક મહત્વ

રાંધણ છઠ્ઠ – આ દિવસે ઘરમાં વિવિધ પ્રકારની વાનગીઓ બનાવીને સંગ્રહવામાં આવે છે જેથી બીજા દિવસે શીતળા સાતમના પ્રસંગે રસોઈ કરવાની જરૂર ના પડે.
શીતળા સાતમ – આ દિવસ શીતળા માતાની પૂજા માટે સમર્પિત છે. માન્યતા મુજબ, શીતળા માતા તાવ અને રોગોથી રક્ષા કરે છે. ઠંડું ખાવાથી શરીરમાં ગરમી ઓછી રહે છે અને આરોગ્ય સુધરે છે.
આ તહેવાર કૃષ્ણ જન્માષ્ટમીની તૈયારીઓ સાથે જોડાયેલ છે કારણ કે સાતમ અને અષ્ટમના દિવસોમાં પૂજાવિધિ અને ઉપવાસ કરવામાં આવે છે.

પૂજાવિધિ

રાંધણ છઠ્ઠના દિવસે
- વહેલી સવારે સ્નાન પછી ઘરમાં ચુલો સળગાવીને અનેક વાનગીઓ બનાવવામાં આવે છે.
- પૂરી, ભાત, શાક, મીઠાઈ, લાપસી, થેપલા વગેરે તૈયાર કરવામાં આવે છે.
- ખોરાકને સાફ વાસણોમાં સંગ્રહ કરવામાં આવે છે જેથી બીજા દિવસે ઉપયોગ કરી શકાય.
શીતળા સાતમના દિવસે
- સવારે વહેલા ઊઠીને શીતળા માતાના મંદિરમાં જઈ પૂજા કરવામાં આવે છે.
- ઘરમાં ચુલો સળગાવવામાં આવતો નથી.
- રાંધણ છઠ્ઠે બનાવેલા જમણને પ્રસાદ સ્વરૂપે લેવાય છે.

Dharmik: કથા

માન્યતા મુજબ, એક વખત એક સ્ત્રીએ શીતળા સાતમના દિવસે ચુલો સળગાવીને રસોઈ બનાવી. માતા શીતળા ક્રોધિત થઈ અને તેના ઘરમાં રોગચાળો ફેલાવ્યો. ત્યારથી આ દિવસ ચુલો સળગાવવો મનાઈ છે અને શીતળા માતાને ઠંડા ભોજનનો ભોગ અર્પણ કરવાની પ્રથા શરૂ થઈ.

આ પરંપરા પાછળ આરોગ્યલક્ષી કારણો પણ છે — વરસાદી મોસમમાં પાચન શક્તિ ઓછી રહે છે, તેથી હલકું અને સરળ ખાવાનું લેવાય છે. આ સાથે જ ચુલો સળગાવવાથી થતી ગરમીથી બચવાનું મહત્વ પણ છે.

૧. રાંધણ છઠ્ઠ (Radhan Chhath)

ધાર્મિક મહત્વ

આ દિવસ છઠ્ઠ માતાને અર્પિત છે, જેમને બાળકોના આરોગ્ય અને આયુષ્યની રક્ષક માનવામાં આવે છે.માન્યતા છે કે આ દિવસે બનાવેલું ભોજન બીજા દિવસે શીતળા સાતમના દિવસે માતાજીને અર્પણ કરી ખવાય છે. અગ્નિ પ્રયોગ નહીં કરવાનો નિયમ છે, જે “શીતળતા” અને “શુદ્ધતા”નું પ્રતિક છે. સવારમાં વહેલી સવારે ઘરમાં તમામ ભોજન બનાવવું. પૂરી, શાક, ખીચડી, લાડુ, મીઠાઈ વગેરે તૈયાર કરવી. રસોડું સ્વચ્છ રાખીને ભોજનને ઢાંકીને રાખવું. સાંજે છઠ્ઠ માતાની આરતી અને મંત્રોચ્ચાર કરવો. બાળકોની લાંબી ઉંમર અને સ્વાસ્થ્ય માટે પ્રાર્થના કરવી.
એક માન્યતા મુજબ, છઠ્ઠ માતા ભગવાન સ્કંદની માતા છે, જેમણે દુષ્ટ શક્તિઓથી બાળકોનું રક્ષણ કર્યું. ક્યારેક એક ગામમાં લોકો અગ્નિ પ્રયોગ કરતા હતા, જેના કારણે માતા નારાજ થઈ રોગચાળો ફેલાવ્યો. લોકો પસ્તાયા અને માતાને પ્રસન્ન કરવા માટે અગ્નિ વિના ભોજન બનાવવાની પરંપરા શરૂ કરી.

૨. શીતળા સાતમ (Shitla Satam)

કોણ છે છઠ્ઠી મૈયા જેની છઠના મહા પર્વ પર થાય પૂજા કાર્તિકેયસાથે નાતો — **Dharmik**

ધાર્મિક મહત્વ

આ દિવસ શીતળા માતાને અર્પિત છે, જેઓ ચામડીના રોગો, ચાંપા, બકરી (smallpox) જેવા રોગોના નિવારણ માટે પૂજાય છે. શીતળા માતા ઠંડકનું પ્રતિક છે અને માનવામાં આવે છે કે તેઓ ગરમીથી થતી બીમારીઓ દૂર કરે છે. વહેલી સવારે ઊઠીને સ્નાન કરી મંદિરે જવું. શીતળા માતાને ઠંડુ પાણી, દૂધ, હળદર-કુંકુમ, ફૂલ અર્પણ કરવું. રાંધણ છઠ્ઠના દિવસે બનાવેલા ઠંડા ભોજનનો પ્રસાદ અર્પણ કરવો. ઘરમાં ઝાડૂ, પાણીની હંડી, અનાજ અને રસોડાની પણ પૂજા કરવી. માતાજીની આરતી કરી પરિવારના આરોગ્ય અને સુખ માટે પ્રાર્થના કરવી.
લોકકથાઓ મુજબ, એક વખત ગામમાં ગરમીના કારણે રોગચાળો ફેલાયો. ગામલોકોએ શીતળા માતાને પ્રસન્ન કરવા માટે ઠંડુ ભોજન અર્પણ કર્યું અને અગ્નિ પ્રયોગ ટાળ્યો. માતા પ્રસન્ન થઈ અને રોગચાળો દૂર કર્યો. ત્યારથી દર વર્ષે ભાદરવા સાતમના દિવસે આ પરંપરા ઉજવાય છે.