સુપ્રીમ કોર્ટમાં બિલ્કીસ બાનોની મોટી જીત, તમામ 11 દોષિતોની મુક્તિનો આદેશ રદ

Bilkis Bano case: ગુજરાતની જાણીતી બિલ્કીસ બાનો ગેંગરેપ કેસમાં સુપ્રીમ કોર્ટે મોટો ચુકાદો આપ્યો છે. કોર્ટે દોષિતોને મુક્ત કરવાનો આદેશ રદ કર્યો છે. આ મામલે વિપક્ષના ઘણા નેતાઓએ અરજીઓ કરી હતી.

ગુજરાતના ગોધરામાં આજીવન કેદની સજા ભોગવી રહેલા 11 દોષિતોને 15 ઓગસ્ટ 2022ના રોજ મુક્ત કરવામાં આવ્યા હતા. આ તમામ બિલ્કીસ બાનો પર સામૂહિક બળાત્કાર અને તેના પરિવારના 7 સભ્યોની હત્યાના કેસમાં સજા ભોગવી રહ્યા હતા.

દોષિતોને મુક્ત કર્યા પછી, બિલકિસ બાનો અને તેના પરિવારે આ નિર્ણય પર નિરાશા વ્યક્ત કરી અને આ મામલે સુપ્રીમ કોર્ટના દરવાજા ખખડાવ્યા. હવે આ કેસનો ચુકાદો 8 જાન્યુઆરીએ આવ્યો છે. સુપ્રીમ કોર્ટે ગુજરાત સરકારના નિર્ણયને પલટી નાખ્યો અને તમામ દોષિતોને અપાયેલી માફી રદ કરી છે.

Bilkis Bano case: ગર્ભવતી બિલ્કીસ પર બળાત્કાર કરનાર અને તેના પરિવારની હત્યા કરનારાઓને કયા કાયદા હેઠળ છોડવામાં આવ્યા?

સુપ્રીમ કોર્ટે બિલ્કીસ બાનો ગેંગરેપ કેસ (Bilkis Bano case) માં દોષિતોને વહેલી મુક્તિ આપવાના ગુજરાત સરકારના નિર્ણય સામે દાખલ કરાયેલી અરજીઓ પર મોટો ચુકાદો આપ્યો છે. કોર્ટે દોષિતોને મુક્ત કરવાનો આદેશ રદ કર્યો છે. સુપ્રીમ કોર્ટે આ કેસમાં સજાને પડકારતી અરજીઓને સુનાવણી માટે યોગ્ય ગણી છે.

આ કેસમાં જસ્ટિસ બી.વી. જસ્ટિસ નાગરથના અને જસ્ટિસ ઉજ્જવલ ભુયાનની સ્પેશિયલ બેન્ચે ચુકાદો આપ્યો હતો. 15 ઓગસ્ટ, 2022ના રોજ રાજ્યની ઇમ્યુનિટી પોલિસી હેઠળ 11 દોષિતોને મુક્ત કરવાની ગુજરાત સરકારની કાર્યવાહીની કાયદેસરતાના પ્રશ્ન પર તમામ પક્ષકારોને સાંભળ્યા બાદ કોર્ટે પોતાનો ચુકાદો સંભળાવ્યો હતો.

બિલકિસ બાનો કેસમાં સુપ્રીમ કોર્ટની ટકોર

Bilkis Bano case નો ચુકાદો સંભળાવતા જસ્ટિસ નાગરથનાએ કહ્યું કે, પ્લેટોએ કહ્યું હતું કે સજા બદલો લેવા માટે નથી પરંતુ સુધારણા માટે છે. ઉપચારાત્મક સિદ્ધાંતનો આ નિયમ છે, સજાની તુલના દવા સાથે કરવામાં આવે છે; જો કોઈ ગુનેગારને સાજો કરી શકાય છે, તો તેને મુક્ત કરવો જોઈએ. સુધારાત્મક સિદ્ધાંતના આધારે, પરંતુ પીડિતના અધિકારો પણ મહત્વપૂર્ણ છે. સ્ત્રીઓ સન્માનને પાત્ર છે. શું મહિલાઓ સામેના જઘન્ય અપરાધોમાં ઈમ્યુનિટી આપી શકાય? આ એવા મુદ્દાઓ છે જે આ કેસમાં ઉભા થાય છે.

જસ્ટિસ નાગરથનાએ કહ્યું કે, અમે રિટ પિટિશન પર યોગ્યતા અને જાળવણી બંને પર વિચારણા કરી રહ્યા છીએ, આ કેસમાં બંને પક્ષોને સાંભળ્યા પછી નીચેની બાબતો બહાર આવે છે:

1. શું પીડિતા દ્વારા કલમ 32 હેઠળ દાખલ કરવામાં આવેલી અરજી જાળવવા યોગ્ય છે?

2. શું મુક્તિના આદેશ પર સવાલ ઉઠાવતી PIL સ્વીકાર્ય છે?

3. શું ગુજરાત સરકાર મુક્તિનો આદેશ પસાર કરવામાં સક્ષમ હતી?

4. શું કાયદા મુજબ ગુનેગારોને માફી આપવાનો આદેશ આપવામાં આવ્યો હતો?

સર્વોચ્ચ અદાલતે સ્વીકાર્યું કે બિલકિસ બાનો કેસ (Bilkis Bano case) માં દોષિતોની સજા માફીને પડકારતી અરજીઓ સાંભળવા યોગ્ય છે. સર્વોચ્ચ અદાલતે PILની જાળવણી ક્ષમતા અંગે જવાબ આપવાનો ઇનકાર કર્યો હતો કારણ કે બિલ્કીસ બાનોની અરજી પહેલાથી જ મેન્ટેનેબલ માનવામાં આવી હતી.

સર્વોચ્ચ અદાલતનું માનવું છે કે 13 મે, 2022નો ચુકાદો (જેમાં ગુજરાત સરકારને દોષિતને માફ કરવા અંગે વિચારવાનો નિર્દેશ આપવામાં આવ્યો હતો) કોર્ટમાં “છેતરપિંડી” કરીને અને ભૌતિક તથ્યો છુપાવીને મેળવવામાં આવ્યો હતો.

બિલકિસ બાનો કેસ (Bilkis Bano case) માં, સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું હતું કે રાજ્ય, જ્યાં ગુનેગાર પર કેસ કરવામાં આવે છે અને સજા કરવામાં આવે છે, તે દોષિતોની માફીની અરજી પર નિર્ણય લેવા માટે સક્ષમ છે. સુપ્રીમ કોર્ટનું માનવું છે કે ગુજરાત રાજ્ય ગુનેગારોની સજા માફ કરવા માટેનો આદેશ પસાર કરવા સક્ષમ નથી, પરંતુ મહારાષ્ટ્ર સરકાર સક્ષમ છે.

બિલ્કીસ બાનો કેસ (Bilkis Bano case) માં સુપ્રીમ કોર્ટે ઠરાવ્યું હતું કે, ગુજરાત રાજ્ય સરકાર દોષિતોની સજામાં ફેરફાર કરવાના આદેશો પસાર કરવા માટે સક્ષમ નથી. જસ્ટિસ નાગરથનાએ કહ્યું હતું કે, આના આધારે જ (ગુજરાત સરકાર પાસે ક્ષમતાનો અભાવ છે) રિટ પિટિશનને મંજૂરી આપવી જોઈએ અને આદેશોને રદ કરવા જોઈએ.

CBI તપાસથી લઈને સજા સુધી શું થયું?

CBI એ આ કેસમાં નવેસરથી તપાસ શરૂ કરી છે. તપાસમાં સામે આવ્યું છે કે માર્યા ગયેલા લોકોનું પોસ્ટમોર્ટમ પણ યોગ્ય રીતે થયું નથી. CBI તપાસકર્તાઓએ હુમલામાં માર્યા ગયેલા લોકોના મૃતદેહોને બહાર કાઢ્યા હતા અને જાણવા મળ્યું હતું કે એકપણ મૃતદેહને ખોપરી પણ નહોતી.

સીબીઆઈના જણાવ્યા અનુસાર, પોસ્ટમોર્ટમ પછી, લાશોના માથા કાપી નાખવામાં આવ્યા હતા, જેથી મૃતદેહોની ઓળખ ન થઈ શકે.

જ્યારે કેસની ટ્રાયલ શરૂ થઈ ત્યારે બિલકિસ બાનોને જાનથી મારી નાખવાની ધમકીઓ મળવા લાગી. આ પછી ટ્રાયલ ગુજરાતની બહાર મહારાષ્ટ્રમાં ખસેડવામાં આવી હતી.

મુંબઈની કોર્ટમાં છ પોલીસ અધિકારીઓ અને એક ડૉક્ટર સહિત કુલ 19 લોકો સામે આરોપો દાખલ કરવામાં આવ્યા હતા. જાન્યુઆરી 2008માં વિશેષ અદાલતે 11 આરોપીઓને બળાત્કાર, હત્યા, ગેરકાનૂની રીતે ભેગા કરવા અને અન્ય આરોપોમાં દોષિત ઠેરવ્યા હતા. તે જ સમયે, બિલ્કીસનો રિપોર્ટ લખનાર હેડ કોન્સ્ટેબલને કોર્ટે આરોપીને બચાવવા માટે ખોટો રિપોર્ટ લખવા બદલ દોષી ઠેરવ્યો હતો. જ્યારે અન્ય સાત આરોપીઓને પુરાવાના અભાવે નિર્દોષ છોડી મુકવામાં આવ્યા હતા. તે જ સમયે, સુનાવણી દરમિયાન એક આરોપીનું મૃત્યુ થયું હતું.

જે 11 આરોપીઓને દોષિત ઠેરવવામાં આવ્યા છે તેમાં જસવંતભાઈ નાઈ, ગોવિંદભાઈ નાઈ, નરેશ કુમાર મોરઢીયા (મૃતક), શૈલેષ ભટ્ટ, રાધેશ્યામ શાહ, બિપિનચંદ્ર જોષી, કેસરભાઈ વહોનિયા, પ્રદીપ વહોનિયા, બકાભાઈ વહોનિયા, રાજુભાઈ સોની, નિતેશ ભટ્ટ, રમેશ ચંદના અને હેમનાથ, સોમાભાઈ ઘોરીનો સમાવેશ થતો હતો. જસવંત, ગોવિંદ અને નરેશે બિલ્કીસ પર બળાત્કાર ગુજાર્યો હતો. તે જ સમયે શૈલેષે બિલ્કીસની પુત્રી સાલેહાને જમીન પર પટકાવીને હત્યા કરી હતી.

મે 2017માં બોમ્બે હાઈકોર્ટે સામૂહિક બળાત્કારના કેસમાં 11 લોકોની આજીવન કેદની સજા યથાવત રાખી હતી. તે જ સમયે, પોલીસકર્મીઓ અને ડૉક્ટર સહિત બાકીના સાત લોકોને નિર્દોષ જાહેર કરવામાં આવ્યા હતા. એપ્રિલ 2019 માં, સુપ્રીમ કોર્ટે ગુજરાત સરકારને બે અઠવાડિયામાં બિલ્કીસને વળતર તરીકે 50 લાખ રૂપિયા ચૂકવવાનો આદેશ આપ્યો હતો.

કોણ છે બિલ્કીસ બાનો, 2002માં તેની સાથે શું થયું હતું?

27 ફેબ્રુઆરી 2002ના રોજ ગોધરા સ્ટેશન પાસે સાબરમતી એક્સપ્રેસમાં આગ લાગી હતી. આ ઘટનામાં અયોધ્યાથી પરત ફરી રહેલા 59 ભક્તોના મોત થયા હતા.

આ ઘટનાને પગલે ગુજરાતમાં તોફાનો ફાટી નીકળ્યા હતા. રમખાણોની આગ 3 માર્ચ 2002ના રોજ બિલ્કીસના પરિવાર સુધી પહોંચી હતી. તે સમયે, 21 વર્ષની બિલ્કિસના પરિવારમાં બિલકીસ અને તેની સાડા ત્રણ વર્ષની પુત્રી સાથે અન્ય 15 સભ્યો હતા.

ચાર્જશીટ મુજબ, બિલ્કીસના પરિવાર પર તલવાર અને અન્ય હથિયારોથી સજ્જ 20-30 લોકોએ હુમલો કર્યો હતો. જેમાં દોષિત ઠેરવવામાં આવેલા 11 લોકોનો સમાવેશ થાય છે. તોફાનીઓએ બિલ્કીસ, તેની માતા અને પરિવારની અન્ય ત્રણ મહિલાઓ પર બળાત્કાર કર્યો હતો. તે બધાને નિર્દયતાથી માર્યા. હુમલામાં પરિવારના 17 સભ્યોમાંથી સાતના મોત થયા હતા અને છ ગુમ થયા હતા. માત્ર ત્રણ જ લોકો બચી શક્યા. જેમાંથી એક છે બિલકીસ.

બિલકીસના પરિવારનો એક વ્યક્તિ અને ત્રણ વર્ષનો બાળક સામેલ હતો. આ ઘટના સમયે બિલ્કીસ પાંચ મહિનાની ગર્ભવતી હતી. તોફાનીઓની બર્બરતા બાદ બિલ્કીસ લગભગ ત્રણ કલાક સુધી બેભાન રહી હતી.

Bilkis Bano case: ઘટના પછી શું થયું?

ઘટના બાદ બિલકીસ લીમખેડા પોલીસ સ્ટેશન પહોંચી હતી. જ્યાં તેણે ફરિયાદ નોંધાવી હતી. સીબીઆઈના જણાવ્યા અનુસાર, ફરિયાદ દાખલ કરનાર હેડ કોન્સ્ટેબલ સોમાભાઈ ગોરીએ તથ્યોને દબાવી દીધા હતા અને બિલ્કીસની ફરિયાદને વિકૃત બનાવી દીધી  હતી. તેઓને મેડિકલ તપાસ માટે સરકારમાં પણ મોકલવામાં આવ્યા હતા.

બળાત્કાર અને હત્યાના ગુનેગારોને કયા આધારે છોડવામાં આવે છે?

11 દોષિતોમાંના એક રાધેશ્યામ શાહે સજા માફ કરવા માટે સુપ્રીમ કોર્ટમાં અરજી કરી હતી. કોર્ટે ગુજરાત સરકારને અરજી પર નિર્ણય લેવા જણાવ્યું હતું. આ પછી ગુજરાત સરકારે એક કમિટીની રચના કરી હતી. આ સમિતિએ માફીની અરજી સ્વીકારી હતી. આ પછી આ લોકોને મુક્ત કરવામાં આવ્યા હતા.

કયા કાયદા હેઠળ ગુનેગારોને છોડવામાં આવ્યા?

બંધારણના અનુચ્છેદ 72 અને 161 હેઠળ, રાષ્ટ્રપતિ અને રાજ્યપાલને અદાલત દ્વારા દોષિત ઠેરવવામાં આવેલા દોષિતોની સજામાં ફેરફાર, માફી અને સ્થગિત કરવાની સત્તા છે.

કેદીઓ રાજ્યના વિષયો છે, તેથી રાજ્ય સરકારોને પણ ક્રિમિનલ પ્રોસિજર કોડ (CrPC)ની કલમ 432 હેઠળ સજા માફ કરવાનો અધિકાર છે. જો કે, CrPCની કલમ 433A રાજ્ય સરકાર પર કેટલાક નિયંત્રણો પણ લાદે છે. ઉદાહરણ તરીકે, મૃત્યુ અથવા આજીવન કેદની સજા પામેલા દોષિતને જ્યાં સુધી તે ઓછામાં ઓછી ચૌદ વર્ષની જેલની સજા ભોગવે ત્યાં સુધી જેલમાંથી મુક્ત થઈ શકતો નથી.

સજા માફી માટે અરજી કરનાર રાધેશ્યામ 15 વર્ષ અને ચાર મહિનાથી જેલમાં હતો.

બિલકીસના પક્ષમાં અને વિપક્ષી નેતાઓએ અરજી કરી હતી

સુનાવણી દરમિયાન કેન્દ્ર, ગુજરાત સરકાર અને દોષિતોએ સીપીઆઈ-એમ નેતા સુભાશિની અલી, તૃણમૂલ કોંગ્રેસના નેતા મહુઆ મોઇત્રા, નેશનલ ફેડરેશન ઓફ ઈન્ડિયન વુમન, અસ્મા શફીક શેખ અને અન્ય દ્વારા સજામાં ફેરફારના પીઆઈએલ કરી આદેશ સામે રોધ કર્યો હતો. એવું માનવામાં આવ્યું હતું કે જ્યારે પીડિતા પોતે કોર્ટનો સંપર્ક કરે છે, ત્યારે અન્ય લોકોને આ બાબતમાં દખલ કરવાની મંજૂરી આપી શકાય નહીં.

માફીની અરજીનો આદેશ પસાર કરવા મહારાષ્ટ્ર સરકાર સક્ષમ

બિલકિસ બાનો કેસ (Bilkis Bano case) માં, સુપ્રીમ કોર્ટે ટીપ્પણી કરતા કહ્યું કે, રાજ્ય, જ્યાં ગુનેગાર પર કેસ કરવામાં આવે છે અને સજા કરવામાં આવે છે, તે દોષિતોની માફીની અરજી પર નિર્ણય લેવા માટે સક્ષમ છે. જેથી ગુજરાત રાજ્ય ગુનેગારોની સજા માફ કરવા માટેનો આદેશ પસાર કરવા સક્ષમ નથી, પરંતુ આ કેસ મુંબઈમાં હતો તેથી મહારાષ્ટ્ર સરકાર દોષિતોની સજા માફ કરવા સક્ષમ છે.

વધુ સમાચાર માટે – અહી કલિક કરો, YouTube શોર્ટ્સ માટે – અહી કિલક કરો અને હિંદી સમાચાર વાંચવા – અહી ક્લિક કરો