OFFBEAT 9 | કુતુહલ – તમે પહેલા કેમ ન આવ્યા બુકની કરુણાત્મક વાત | VR LIVE

નોબેલ પારિતોષિક વિજેતા કૈલાશ સત્યાર્થીનું પુસ્તક “તમે પહેલા કેમ ન આવ્યા”

કૈલાશ સત્યાર્થી (જન્મ 11 જાન્યુઆરી 1954) એક ભારતીય સમાજ સુધારક છે જેમણે ભારતમાં બાળ મજૂરી વિરુદ્ધ ઝુંબેશ ચલાવી હતી અને શિક્ષણના સાર્વત્રિક અધિકારની હિમાયત કરી હતી . 2014 માં, તે મલાલા યુસુફઝાઈ સાથે નોબેલ શાંતિ પુરસ્કારના સહ-પ્રાપ્તકર્તા હતા , "બાળકો અને યુવાનોના દમન સામે અને તમામ બાળકોના શિક્ષણના અધિકાર માટેના તેમના સંઘર્ષ માટે." તેઓ બચપન બચાવો આંદોલન , ગ્લોબલ માર્ચ અગેન્સ્ટ ચાઈલ્ડ લેબર , ગ્લોબલ કેમ્પેઈન ફોર એજ્યુકેશન , કૈલાશ સત્યાર્થી ચિલ્ડ્રન ફાઉન્ડેશન અને બાલ આશ્રમ ટ્રસ્ટ સહિત અનેક સામાજિક કાર્યકર્તા સંગઠનોના સ્થાપક છે.

તમે પહેલા કેમ ન આવ્યામાં નોંધાયેલી દરેક વાર્તા અંધકાર પર પ્રકાશ, નિરાશા પર આશા, અન્યાય પર ન્યાય, ક્રૂરતા પર કરુણા અને ક્રૂરતા પર માનવતાની જીતની ખાતરી આપે છે. પરંતુ આ વિજયનો માર્ગ લાંબો, કપટપૂર્ણ અને ખાડાટેકરાવાળો રહ્યો છે. તેમના પર વેદના, આશંકા, ભય, અવિશ્વાસ, અનિશ્ચિતતા, ધમકીઓ અને હુમલાઓના વર્ષો દરમિયાન, આ વાર્તાઓના નાયકો અને હું સાથે સાથે ચાલ્યા છીએ. તેથી જ તેઓ બેચેની, ઉત્તેજના, ખચકાટ, ચીડ અને સહ-પ્રવાસીના ગુસ્સા સિવાય આશા, સપના અને નિશ્ચયની અભિવ્યક્તિ છે. 

આ પુસ્તકમાં 12 સાચી વાર્તાઓ છે જે બાળ ગુલામી અને શોષણના વિવિધ સ્વરૂપો અને વિવિધ પ્રદેશો અને વ્યવસાયોમાં શોષણની પદ્ધતિઓ સમજાવે છે. તરીકે; પથ્થર અને અભ્રકની ખાણો, ઈંટ-ભઠ્ઠાઓ, કાર્પેટ ફેક્ટરીઓ, સર્કસ, ખેત મજૂરી, બળજબરીથી ભીખ માંગવી, બાળ લગ્ન, તસ્કરી, જાતીય શોષણ, ઘરેલું બાળ મજૂરી અને માનવ બલિદાન વગેરે.

કૈલાશ સત્યાર્થીએ કહે છે 'જેમ મહાત્મા ગાંધીએ કહ્યું હતું કે તેમનું જીવન તેમનો સંદેશ છે, તેવી જ રીતે કૈલાશ સત્યાર્થીનું જીવન તેમનો સંદેશ છે.' કૈલાશ સત્યાર્થીએ કહ્યું કે જો આ વાર્તાઓ વાંચીને તમારી આંખમાં આંસુ આવી જાય તો તે તમારી માનવતાનો પુરાવો છે. આપણે બાળકો પાસેથી ઘણું શીખી શકીએ છીએ. આપણા પોતાના આંતરિક બાળકને ઓળખવું આપણા માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. આ પુસ્તકને કાગળ પર લખતાં મને 12-13 વર્ષ લાગ્યા હશે, પરંતુ તેમાં નોંધાયેલી વાર્તાઓને મારા હૃદય પર અંકિત થતાં 40 વર્ષથી વધુ સમય લાગ્યો છે. હું લેખક નથી, પણ મેં એવી કૃતિ કરવાનો પ્રયાસ કર્યો છે, જેમાં સત્યની સાથે સાહિત્યનું તત્વ પણ સમૃધ્ધ થાય.

આ કોની વાર્તાઓ છે, હું તેમનો સહપ્રવાસી રહ્યો છું; તેથી જવાબદારી વધે છે. સ્મૃતિ પર આધારિત વાર્તાઓ લખી, પછી આ વાર્તાઓ કોના છે તે પાત્રોને કહ્યું. આ રીતે સાચી ઘટનાઓનો સાહિત્યના પ્રકાર સાથે સમન્વય કરવો પડ્યો. મેં પ્રામાણિકપણે પ્રયાસ કર્યો. સાહિત્યની દૃષ્ટિએ હું કેટલો સાચો રહ્યો છું એ તો લેખકો અને વાચકોની પ્રતિક્રિયા પછી જ કહી શકીશ. આ પુસ્તકના લોકાર્પણ પ્રસંગે રાજકમલ પ્રકાશન જૂથના મેનેજિંગ ડિરેક્ટર અશોક મહેશ્વરીએ જણાવ્યું હતું કે આ પુસ્તકનું પ્રકાશન અમારા માટે ખાસ રહ્યું કારણ કે તે બાળકો વિશે છે, તે પણ એવા બાળકો કે જેઓ સમાજની વિસંગતતાઓનો ભોગ બન્યા છે. તમામ પ્રકારની વંચિતતા અને અપમાનમાંથી પસાર થાઓ.

કૈલાશ સત્યાર્થી અને તેમના 'બચપન બચાવો અભિયાન'ને કારણે, તે અમાનવીય પરિસ્થિતિઓમાંથી મુક્ત થઈને, તેઓ આજે આપણી વચ્ચે છે, એક નવા જીવનના સપના જોતા. આ પુસ્તક આપણને એ પણ યાદ અપાવે છે કે ઘણા બાળકો હજુ પણ સમાન સંજોગોમાં જીવે છે, જેમના માટે આપણે કામ કરવાનું ચાલુ રાખવું જોઈએ. માત્ર સંસ્થાના સ્તરે જ નહીં, પરંતુ વ્યક્તિગત સ્તરે પણ જાગૃતિ કેળવવી પડશે જેથી સમાજ પોતે જ તે બાળકો પ્રત્યે સંવેદનશીલ બને, અને આ ભાવિ નાગરિકો આ રીતે બરબાદ થાય તેવી સ્થિતિ ન આવવા દે. ગુલામી એક અભિશાપ છે. આપણા સમયમાં પણ ગુલામીનું અસ્તિત્વ ખૂબ જ ચિંતાનો વિષય છે. પણ એ કડવી હકીકત છે કે આપણા જમાનામાં ગુલામી યથાવત છે.

ગુલામીમાંથી બાળકો પણ બચ્યા નથી. પરંતુ એક બીજું સત્ય છે કે આપણા સમયમાં કૈલાશ સત્યાર્થી જેવા લોકો છે જેઓ આખી દુનિયાને બાળકોની ગુલામીના જોખમો વિશે ચેતવણી આપી રહ્યા છે. સત્યાર્થીજીએ બાળપણમાં મંડરાતા જોખમો વિશે જણાવ્યું છે. સાથે જ જીવ જોખમમાં મુકીને બાળકોને તે જોખમોમાંથી મુક્ત કરવાનું કામ કરવામાં આવ્યું છે. તેમના પુસ્તકમાં તેમણે તેમના અનુભવો અને સંસ્મરણો લખ્યા છે, તે એક પ્રેરણાદાયી દસ્તાવેજ છે. જો બાળપણ સુરક્ષિત ન હોય તો વિશ્વનું ભવિષ્ય સુરક્ષિત ન હોઈ શકે. કૈલાશ જીનું પુસ્તક આ સત્યને રેખાંકિત કરે છે અને બાળપણને તમામ પ્રકારના શોષણથી મુક્ત રાખવાના નાનામાં નાના પ્રયાસની જરૂરિયાત અને મહત્વને સ્પષ્ટ કરે છે.