Gyanvapi | ‘Place of Worship Act’: જ્ઞાનવાપી કેસ સાથે સંબંધિત ભારતીય પુરાતત્વ સર્વેક્ષણ (ASI)નો રિપોર્ટ સાર્વજનિક કરવામાં આવ્યો છે. જિલ્લા ન્યાયાધીશ ડૉ. અજય કૃષ્ણ વિશ્વવેશની અદાલતે સર્વે રિપોર્ટ જાહેર કર્યો હતો. આ મુજબ જ્ઞાનવાપી સંકુલમાં મંદિરની રચના મળી આવી છે. તેના પર હિંદુ પક્ષે પોતાની જીત જાહેર કરી છે અને કહ્યું છે કે સર્વે રિપોર્ટથી સ્પષ્ટ છે કે મંદિર તોડીને મસ્જિદ બનાવવામાં આવી હતી.
હવે હિન્દુઓને પૂજા કરવાની છૂટ આપવી જોઈએ. બીજી તરફ મુસ્લિમ પક્ષે કાનૂની લડાઈ આગળ ધપાવવાની જાહેરાત કરી છે.
જો હાલના સમય પર નજર કરીએ તો, શરૂઆતમાં હિન્દુ પક્ષનો દાવો મજબૂત હોઈ શકે છે, પરંતુ આ મામલાને વારાણસીની સિવિલ કોર્ટ અને સુપ્રીમ કોર્ટની સામે કાયદાકીય પરીક્ષા પાસ કરવી પડશે. આ પછી જ એ નક્કી થશે કે જ્ઞાનવાપી સંકુલની માલિકી અંગેનો દાવો દાખલ કરી શકાય કે નહીં.
શું છે જ્ઞાનવાપી કેમ્પસ વિવાદ?
વાસ્તવમાં, હિન્દુ પક્ષનો દાવો છે કે વારાણસીમાં જ્ઞાનવાપી સંકુલની નીચે આદિ વિશ્વેશ્વરનું 100 ફૂટ ઊંચું સ્વયં-ઘોષિત જ્યોતિર્લિંગ છે.
કાશી વિશ્વનાથ મંદિર લગભગ 2050 વર્ષ પહેલા મહારાજા વિક્રમાદિત્ય દ્વારા બનાવવામાં આવ્યું હતું, પરંતુ ઔરંગઝેબે વર્ષ 1664માં મંદિરને તોડી પાડ્યું હતું. દાવામાં કહેવામાં આવ્યું છે કે મંદિરની જમીન પર મસ્જિદનું નિર્માણ તેને તોડીને કરવામાં આવ્યું હતું, જે હવે જ્ઞાનવાપી મસ્જિદ તરીકે ઓળખાય છે.
અરજદારોએ કોર્ટમાં માગણી કરી હતી કે-
- ભૂગર્ભ ભાગ મંદિરના અવશેષો છે કે નહીં તે જાણવા માટે જ્ઞાનવાપી સંકુલનો વૈજ્ઞાનિક સર્વે કરવામાં આવે.
- આ ઉપરાંત વિવાદિત માળખું તોડીને એ પણ શોધી કાઢવું જોઈએ કે 100 ફૂટ ઊંચું જ્યોતિર્લિંગ સ્વયંભુ વિશ્વેશ્વરનાથ પણ ત્યાં હાજર છે કે નહીં.
- મસ્જિદની દિવાલોની પણ તપાસ કરવી જોઈએ કે તે મંદિરની છે કે નહીં.
-અરજદારનો દાવો છે કે જ્ઞાનવાપી મસ્જિદ કાશી વિશ્વનાથ મંદિરના અવશેષોમાંથી બનાવવામાં આવી હતી. આ દાવાઓ પર, કોર્ટે કોર્ટ કમિશનરની નિમણૂક કરી અને ASI દ્વારા સર્વે કરાવ્યો.
જ્ઞાનવાપી કેમ્પસ અંગે શું અહેવાલ આવ્યા છે?
24મી જાન્યુઆરી, બુધવારે જિલ્લા ન્યાયાધીશ ડો.અજય કૃષ્ણ વિશ્વેશની કોર્ટે મહત્વનો નિર્ણય સંભળાવ્યો હતો, જેમાં વાદીને સર્વે રિપોર્ટ આપવા આદેશ કરાયો હતો. આ રિપોર્ટ બીજા જ દિવસે એટલે કે 25 જાન્યુઆરીએ જાહેર કરવામાં આવ્યો હતો. રિપોર્ટ અનુસાર, જ્ઞાનવાપીમાં એક મંદિરની રચના મળી આવી છે.
આ મામલે આગળ શું?
હિંદુ પક્ષ હવે સુપ્રીમ કોર્ટને ASI દ્વારા જ્ઞાનવાપીના સીલબંધ વેરહાઉસનો સર્વે કરાવવા વિનંતી કરશે. કેસમાં હિન્દુ પક્ષની મહિલા વાદીએ કહ્યું કે બાબા મળી ગયા છે. હવે કોર્ટમાં પૂજા માટે પરવાનગી આપવા વિનંતી કરવામાં આવશે.
તમને જણાવી દઈએ કે મા શ્રૃંગાર ગૌરી કેસ (2021)ના આદેશ હેઠળ જ્ઞાનવાપી કેમ્પસમાં એક સર્વે કરવામાં આવ્યો હતો. સર્વે દરમિયાન જ એવો દાવો કરવામાં આવ્યો હતો કે 16 મે 2022ના રોજ જ્ઞાનવાપી સ્થિત વજુ ખાનામાં આદિ વિશ્વેશ્વરનું શિવલિંગ મળી આવ્યું હતું. તે જ દિવસે, હિન્દુ પક્ષની માંગ પર, વજુખાનાને કોર્ટના આદેશથી સીલ કરવામાં આવ્યું હતું.
‘પ્લેસ ઓફ વર્શીપ એક્ટ’નો ઉલ્લેખ શા માટે ?
‘Place of Worship Act: દેશમાં જ્યારે પણ આ જ્ઞાનવાપી કેસની ચર્ચા થાય છે ત્યારે તેમાં 1991ના પૂજા સ્થળ અધિનિયમનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવે છે. હાલમાં, વારાણસીમાં સિવિલ કોર્ટ અને સુપ્રીમ કોર્ટ સમક્ષ જ્ઞાનવાપી સંકુલની માલિકીનો દાવો કરી શકાય કે કેમ તે અંગેની અરજીઓની સુનાવણી ચાલી રહી છે.
મુસ્લિમ પક્ષનો દાવો છે કે પૂજાના સ્થળો (વિશેષ જોગવાઈઓ) અધિનિયમ, 1991 (Place of Worship Act) આના પર બંધારણીય પ્રતિબંધ લાદે છે.
શું છે ‘પ્લેસ ઓફ વર્શીપ એક્ટ’? | What is the ‘Place of Worship Act’?
વાસ્તવમાં, 15 ઓગસ્ટ, 1947 સુધી અસ્તિત્વમાં રહેલા પૂજા સ્થળ (વિશેષ જોગવાઈઓ) અધિનિયમ, કોઈપણ ધર્મના પૂજા સ્થળની પ્રકૃતિ બદલવા અને ધાર્મિક આધાર પર કોઈપણ સ્મારકની જાળવણી પર પ્રતિબંધ મૂકે છે. આ કેન્દ્રીય કાયદો 18 સપ્ટેમ્બર 1991ના રોજ પસાર કરવામાં આવ્યો હતો.
શું છે પૂજા સ્થળ અધિનિયમ? | ‘Place of Worship Act
તે 15 ઓગસ્ટ, 1947 ના રોજ અસ્તિત્વ ધરાવતા ધાર્મિક સ્થળોની સ્થિતિને સ્થિર કરવા માટે ઘડવામાં આવ્યો હતો, અને કોઈપણ પૂજા સ્થળના રૂપાંતર પર પ્રતિબંધ મૂકે છે અને તેમના ધાર્મિક પાત્રની જાળવણી સુનિશ્ચિત કરે છે.
કાયદાની મુખ્ય જોગવાઈઓ:
- રૂપાંતર પર પ્રતિબંધ (કલમ 3):
- એક ધાર્મિક સંપ્રદાયમાંથી બીજા સંપ્રદાયમાં અથવા સમાન સંપ્રદાયની અંદર, પૂજા સ્થળનું રૂપાંતર અટકાવે છે , પછી ભલે તે સંપૂર્ણ અથવા આંશિક હોય.
- ધાર્મિક પાત્રની જાળવણી (કલમ 4(1)):
- સુનિશ્ચિત કરે છે કે પૂજા સ્થળની ધાર્મિક ઓળખ 15 ઓગસ્ટ, 1947ની જેમ જ રહે છે.
- પેન્ડિંગ કેસોનું નિવારણ (કલમ 4(2)):
- ઘોષણા કરે છે કે 15 ઓગસ્ટ, 1947 પહેલા પૂજા સ્થળના ધાર્મિક પાત્રના રૂપાંતરણને લગતી કોઈપણ ચાલુ કાનૂની કાર્યવાહીને સમાપ્ત કરવામાં આવશે, અને કોઈ નવા કેસ શરૂ કરી શકાશે નહીં.
- કાયદાના અપવાદો (કલમ 5):
- આ કાયદો પ્રાચીન અને ઐતિહાસિક સ્મારકો, પુરાતત્વીય સ્થળોને લાગુ પડતો નથી અને પ્રાચીન સ્મારકો અને પુરાતત્વીય સ્થળો અને અવશેષો અધિનિયમ, 1958 દ્વારા આવરી લેવામાં આવેલ છે.
- તે એવા કિસ્સાઓને પણ બાકાત રાખે છે કે જેઓ પહેલાથી જ પતાવટ અથવા ઉકેલાઈ ગયા હોય અને અધિનિયમના અમલમાં આવ્યા પહેલા જે પરસ્પર કરાર અથવા રૂપાંતરણ દ્વારા ઉકેલાઈ ગયા હોય તેવા વિવાદો.
· એક્ટ પર સુપ્રીમ કોર્ટનું વલણ:
- સર્વોચ્ચ અદાલત પૂજાના સ્થળો અધિનિયમ (Place of Worship Act) ને કાયદાકીય હસ્તક્ષેપ તરીકે જુએ છે જે બિનસાંપ્રદાયિકતા પ્રત્યેની પ્રતિબદ્ધતાને સમર્થન આપે છે, જે ભારતીય બંધારણનું એક મૂળભૂત પાસું છે.
- આ કાયદો તમામ ધર્મો વચ્ચે સમાનતા સુનિશ્ચિત કરવા માટે રાજ્યની બંધારણીય જવાબદારીને લાગુ કરે છે . તે દરેક ધાર્મિક સમુદાય માટે પૂજા સ્થાનોની જાળવણીની ખાતરી આપે છે.
આ પહેલા મે 2022માં મુસ્લિમ પક્ષ દ્વારા સુપ્રીમ કોર્ટમાં દાખલ કરવામાં આવેલી અરજીમાં વારાણસી કોર્ટના આદેશને ‘પ્લેસ ઓફ વર્શીપ એક્ટ, 1991’ (Place of Worship Act) નું ઉલ્લંઘન ગણાવ્યું હતું. અરજદારે પ્લેસ ઓફ વર્શીપ એક્ટ 1991 (Place of Worship Act article) ની કલમ 2, 3 અને 4ની બંધારણીય માન્યતાને પડકારી હતી. અરજદારે કહ્યું કે આ ત્રણેય કલમો બંધારણની મૂળ ભાવના અને પ્રસ્તાવનાની વિરુદ્ધ છે.
તેના પર સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું હતું કે 1991ના કાયદા હેઠળ ધાર્મિક સ્થળની પ્રકૃતિ શોધવા પર પ્રતિબંધ નથી. કોઈ સ્થળનું ધાર્મિક પાત્ર શોધવું એ કાયદાની કલમ 3 અને 4 ની જોગવાઈઓનું ઉલ્લંઘન હોઈ શકે નહીં.
જો કે, Place of Worship Act 1991નો કાયદો પણ આવી અરજી દાખલ કરવા પર પ્રતિબંધ મૂકે છે કે કેમ તે નક્કી કરવા માટે સુપ્રીમ કોર્ટે હજુ અંતિમ દલીલો સાંભળવાની બાકી છે. કોર્ટે મૌખિક ટિપ્પણી સિવાય આ મુદ્દે હજુ સુધી કોઈ ચુકાદો આપ્યો નથી.
જ્ઞાનવાપી કેસમાં પૂજા સ્થળ કાયદાની સ્થિતિ
ભારતીય પુરાતત્વ સર્વેક્ષણનો અહેવાલ સૂચવે છે કે જ્ઞાનવાપી મસ્જિદ પહેલા, ત્યાં એક હિન્દુ મંદિર અસ્તિત્વમાં હતું. કહેવામાં આવી રહ્યું છે કે મુસ્લિમ પક્ષ તેને કોર્ટમાં પડકારી શકે છે.
અદાલતોએ પહેલા એ નક્કી કરવું પડશે કે શું ASI રિપોર્ટ પર નિર્ણાયક રીતે આધાર રાખવો જોઈએ કે નહીં.
વિષ્ણુ શંકર જૈન કહે છે, ધાર્મિક પ્રકૃતિનો ઉલ્લેખ પૂજાના સ્થળો (વિશેષ જોગવાઈઓ) અધિનિયમ, 1991 (Place of Worship Act)ની કલમ 3 અને 4માં કરવામાં આવ્યો છે. 15 ઓગસ્ટ 1947ના રોજ જે ધાર્મિક સ્થળ અસ્તિત્વમાં હતું તેનું ધાર્મિક સ્વરૂપ એ જ રહેશે.
આવી સ્થિતિમાં, સૌથી મૂળભૂત પ્રશ્ન એ ઊભો થાય છે કે જો કોઈ ધાર્મિક સ્થળને તોડી પાડવામાં આવશે તો શું તેનું ધાર્મિક સ્વરૂપ નષ્ટ થઈ જશે? હવે કોર્ટ પોતાના નિર્ણયમાં નક્કી કરશે કે 15 ઓગસ્ટ 1947ના રોજ કોઈપણ ધાર્મિક સ્થળનું સ્વરૂપ કેવું હશે.
આ કાયદો ‘બ્લેન્કેટ બૅન’ નથી. જો મંદિર તોડીને મસ્જિદ બનાવવામાં આવી હોય તો તેના પર ફરી દાવો કરવા માટે દાવો દાખલ કરી શકાય છે. આ કાયદો આમાં અડચણ નહીં બને. ધાર્મિક સ્વરૂપનો નિર્ણય સિવિલ કોર્ટમાં થઈ શકે છે.
दिलचस्प खबरों के लिए यहाँ क्लिक करे
यूट्यूब चैनल पर शॉर्ट्स देखने के लिए यहाँ क्लिक करे
पंजाब में और क्या चल रहा है – यहाँ से क्लिक कर के जाने
