નાગરિકોને રાજકીય પક્ષોના દાનનો (Donation)  સ્ત્રોત જાણવાનો કોઈ અધિકાર નથી : સુપ્રીમમાં એટર્ની જનરલની દલીલ

Donation: એટર્ની જનરલ આર. વેંકટરામાણીએ સુપ્રીમ કોર્ટને કહ્યું છે કે નાગરિકોને બંધારણની કલમ 19 (1) (A) હેઠળ ચૂંટણી બોન્ડ યોજના હેઠળ રાજકીય પક્ષોને મળેલા દાનના સ્ત્રોત વિશે માહિતી મેળવવાનો અધિકાર નથી. વેંકટરામણીએ આ વાતનો ઉલ્લેખ કરતા કહ્યું કે રાજકીય પક્ષોને રાજકીય ભંડોળ માટે ચૂંટણી બોન્ડ યોજનામાંથી ‘ક્લીન મની’ મળે છે.

સર્વોચ્ચ અદાલતમાં દાખલ કરાયેલી અરજીમાં, એટર્ની જનરલ વેંકટરામાણીએ જણાવ્યું હતું કે, વાજબી પ્રતિબંધોની ગેરહાજરીમાં ‘કંઈપણ અને બધું’ વિશે જાણવાનો અધિકાર હોઈ શકે નહીં.

એટર્ની જનરલે સર્વોચ્ચ અદાલતને કહ્યું, “જે યોજના વિશે વાત કરવામાં આવી રહી છે તે યોજના હેઠળ દાનકર્તાને ગોપનીયતાનો લાભ આપવામાં આવે છે. તે સુનિશ્ચિત કરે છે અને પ્રોત્સાહિત કરે છે કે જે પણ યોગદાન (Donation) આપવામાં આવે છે, તે કાળું નાણું નથી. તે કરની જવાબદારીઓનું પાલન સુનિશ્ચિત કરે છે. આમ, તે કોઈપણ વર્તમાન અધિકાર સાથે તે વિરોધાભાસી નથી.”

કાયદા અધિકારીએ જણાવ્યું હતું કે ન્યાયિક સમીક્ષાની શક્તિ વધુ સારી કે અલગ સૂચન કરવાના ઉદ્દેશ્ય સાથે સરકારી નીતિઓની તપાસ કરવા વિશે નથી.

“બંધારણીય અદાલત સરકારની કાર્યવાહીની સમીક્ષા ત્યારે જ કરી શકે જ્યારે તે વર્તમાન અધિકારોનું ઉલ્લંઘન કરતી હોય….”

– એટર્ની જનરલ આર. વેંકટરામાણી

વેંકટરામણીએ કહ્યું, “રાજકીય પક્ષોને આ દાન અથવા યોગદાનનું લોકશાહી મહત્વ છે અને તે રાજકીય ચર્ચા માટે યોગ્ય વિષય છે. પ્રભાવથી મુક્ત શાસનની જવાબદારીની માંગ કરવાનો અર્થ એ નથી કે કોર્ટ સ્પષ્ટ બંધારણીય કાયદાની ગેરહાજરીમાં આવી બાબતો પર આદેશો આપવા માટે આગળ વધશે.”

સુપ્રીમ કોર્ટની પાંચ જજની બંધારણીય બેંચ 31 ​​ઓક્ટોબરથી પક્ષકારોના રાજકીય ભંડોળ માટે ચૂંટણી બોન્ડ યોજનાની માન્યતાને પડકારતી અરજીઓની બેચ પર સુનાવણી શરૂ કરવાની છે. ચીફ જસ્ટિસ ડીવાય ચંદ્રચુડની અધ્યક્ષતાવાળી બેંચ ચાર અરજીઓના સમૂહ પર સુનાવણી કરશે. તેમાં કોંગ્રેસ નેતા જયા ઠાકુર અને માર્ક્સવાદી કમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી (CPI-M)ની અરજીઓનો પણ સમાવેશ થાય છે.

બેન્ચના અન્ય સભ્યોમાં જસ્ટિસ સંજીવ ખન્ના, જસ્ટિસ બીઆર ગવઈ, જસ્ટિસ જેબી પારડીવાલા અને જસ્ટિસ મનોજ મિશ્રા છે.

શું છે સમગ્ર મામલો :

• સરકારે 2 જાન્યુઆરી, 2018ના રોજ આ યોજનાને જાહેર કરી હતી. રાજકીય ભંડોળમાં (Donation) પારદર્શિતા લાવવાના પ્રયાસોના ભાગરૂપે પક્ષોને રોકડ દાનના વિકલ્પ તરીકે આ યોજના રજૂ કરવામાં આવી હતી.

• આ યોજનાની જોગવાઈઓ અનુસાર, ઈલેક્ટોરલ બોન્ડ ભારતના કોઈપણ નાગરિક અથવા ભારતમાં સ્થાપિત કોઈપણ સંસ્થા દ્વારા ખરીદી શકાય છે. વ્યક્તિ ચૂંટણી બોન્ડ ખરીદી શકે છે, એકલા અથવા અન્ય લોકો સાથે સંયુક્ત રીતે.

• 20 જાન્યુઆરી, 2020 ના રોજ, સર્વોચ્ચ અદાલતે 2018 ની ચૂંટણી બોન્ડ યોજના પર વચગાળાનો સ્ટે લાદવાનો ઇનકાર કર્યો હતો અને બિન-સરકારી સંસ્થા (એનજીઓ) દ્વારા વચગાળાની અરજી પર કેન્દ્ર અને ચૂંટણી પંચ પાસેથી જવાબ માંગ્યો હતો.

• જનપ્રતિનિધિત્વ અધિનિયમ, 1951ની કલમ 29A હેઠળ નોંધાયેલ અને છેલ્લી લોકસભા ચૂંટણી અથવા રાજ્ય વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં ઓછામાં ઓછા એક ટકા મત મેળવનાર રાજકીય પક્ષો જ ચૂંટણી બોન્ડ મેળવવા માટે પાત્ર છે.

• નોટિફિકેશન મુજબ, રાજકીય પક્ષો અધિકૃત બેંક ખાતા દ્વારા જ ચૂંટણી બોન્ડને રોકડમાં રૂપાંતરિત કરશે.

• કેન્દ્ર અને ચૂંટણી પંચે અગાઉ કોર્ટમાં એકબીજાની વિરુદ્ધ વલણ અપનાવ્યું છે. એક તરફ સરકાર દાતાઓના નામ જાહેર કરવા માંગતી નથી તો બીજી તરફ ચૂંટણી પંચ પારદર્શિતા ખાતર તેમના નામ જાહેર કરવાનું સમર્થન કરી રહ્યું છે.